Борис Вишеславцев-Од книгата "Етика на преобразениот ерос" 3 дел
Вселената како сеединство
Да ги земеме основните категории на просторот, времето и причинско-последичниот однос. Времето непрекинато трансцендира во иднина и во минато. Првиот транс ослободува од секој момент ("ништо, ќе помине"), но никогаш не ослободува од времето: тој се прави временито (zeitigit, како што вели Хајдегер), зашто прави премин од еден момент кон друг. Времето се развива во проста бројна низа на моменти, денови, години: 1, 2, 3, 4..., и поради тоа дозволува сметање на времето. Овде се присутни сите својства на простата бројна низа, основниот математички символ, во прв ред, првиот транс како можност на излегување надвор од границите на секоја конечна величина. Времето е потенцијална бесконечност, "лоша бесконечност".
Но вториот транс излегува надвор од рамките на времето воопшто, тој трансцендира од времето во вечноста, затоа што тој ја опфаќа со поглед целата низа, "сите времиња". Можеби е тешко или неможно да се направи тоа? Не, бидејќи кога ја мислиме категоријата на времето, ние веќе со ова го правиме тоа, зашто самата категорија на времето е надвремена и постои sub specie aeternitatis (лат. под видот на вечноста). Времето е "добро уредена множина" на ист начин како и просторот и причинско-последичниот однос. Кант би рекол "единство на различното", при што единство на се различно опфатено со дадената низа, дадената категорија, поинаку речено - сеединство (Allheit).
Непосредната интуиција на просторот, времето и причинско-последичниот однос ни покажува дека сите овие категории го откриваат својот бесконечен хоризонт и претставуваат квалитативно различни сеединства. При тоа, интересно е тоа што во нив се присутни сите својства на простата бројна низа: просторот и времето може да се мерат, па според тоа, и да се пресметаат. Уште Кант согледал дека причинско-последичниот однос ја содржи во себе временската низа (нејзината схема). Според тоа, просторно-временскиот, каузално-условениот свет, како ред, космос, вселена, универзум - е сеединство или актуална бесконечност. Во тој поглед Лајбниц и Кантор имаат право. Но само вториот (актуалниот) транс ни дава за право да кажеме: "цел свет" или "цела вселена", зашто тој веднаш се издигнува над целата низа. Да каже "цел свет" може само метафизичар, бидејќи да се каже така - значи да се направи транс, значи да се сретне трансцедентното, интелегибилното, стварта по себе. Во тоа Кант има право. Позитивната наука никогаш не го согледува "целиот свет". Универзумот не е научен туку метафизички поим. Искуствената наука го познава само првиот транс, само преминот од појава кон појава, од последица кон причина; таа знае само за regressus in indefinitum (лат. регрес во неодредено) или потенцијална бесконечност. Трансот кој се втемелува и има облик n + 1, не е вистински транс, тој секогаш останува иманентен на дадената низа и никогаш не може да се воздигне над неа. Оној кој ја бара вечноста со помош на додавање на сите нови и нови моменти на времето, никогаш нема да ја најде, од единствена причина - вечноста го трансцендира времето. Оној Кој го бара Творецот со помош на регрес во низата на причини, никогаш нема да Го најде, бидејќи Тој е - транс-каузален.
Потенцијалната бесконечност на времето и причините секогаш останува во времето и во причинско-последичниот однос, секогаш останува иманентна на светот и не може да го трансцендира. Трансот може да се направи само преку актуалната бесконечност, бидејќи само трансцедентирајќи се што се наоѓа во дадената димензија, можеме да ја откриеме новата димензија (на пр. единствено трансцедентирајќи ги "сите времиња" ја откриваме вечноста). Во зборовите "Царството мое не е од овој свет" (Јов. 18, 36), се содржи вистински трансцензус. Но при тоа е потребно да се трансцедентира цел овој свет, а не само многу нешта во овој сет. Ако би трансцендирал само многу нешта од тоа, но не и се, тогаш без сомнеж, би останал во овој свет. Бог го трансцендира светот само затоа што го држи со прстенот на актуалната бесконечност ("Седржител)":
Was den Grossen Ring bewohnet,
Huldige der Sympatie,
Zu den Sternen leitet sie,
Wo der Unbekannte thronet!
(Schiller)
"Големиот прстен" е актуална бесконечност или вселена. Еросот во своето нездржливо тежнение сета ја прелетува, со сите нејзините бесконечни степени, а бесконечниот прстен не може да го запре и задржи туку, напротив, му овозможува да го направи последниот транс, оставајќи зад себе се за да го сретне невидливиот Бог.
Дури овде добиваме точен одговор на прашањето на Лајбниц: не е ли бесконечно само Апсолутното (fortasse infinitum est ipse Absolutum? - лат. можеби бесконечното е само Апсолутно?). Не, бидејќи Апсолутното е повеќе од "вселената", повеќе од актуалното бесконечно. Актуално бесконечни се сите степени на битието и токму тоа својство им пружа можност за трансцеденција. Бесконечната линија, бесконечната рамнина, бесконечниот обем, бесконечниот простор, бесконечниот причинско-последичен однос, бесконечната вредност... зар Апсолутното може да се поистовети со било која од овие бесконечности? Се тоа се само степени на воздигнување, средства за трансцедентирање. Вселената е бесконечност на такви бесконечности, ерархиски систем на актуално бесконечните категории на битието кои се трансцедентираат во моментот кога се доживуваат како сеединство, т.е. се трансцедентираат тогаш кога се опфатени од "големиот прстен", зашто да се каже "прстен" - веќе значи да се излезе надвор од границите на прстенот, да се каже "остров на вселената" - значи да се излезе надвор од границите на тој остров. Каде?
Токму овде, и дури овде, се појавува проблемот на Апсолутното: каде и од каде се тоа? Проблемот се појавува преку последниот транс. А трансот се прави преку актуално-бесконечното: тој го трансцендира "се тоа".
26 ноември 2013
