Времето е граница единствено за битието кое настанува во времето, но не и за Сеединственото и Безусловното. Секое откровение на Сеединството во времето е ограничено и делумно. Ограничена е и секоја поединечна појава на идејата на времето, но тие граници ги нема во самото Сеединство, во самата божествена идеја. Секоја временска граница е приспособена на одреден момент и се укинува со исчезнување на тој момент: дури и самиот премин од еден момент во друг претставува, на некој начин, укинување на границата, или поточно речено, нејзино преместување. Границите на она што се движи секогаш се поместуваат, т.е. укинуваат. За свеста, која светскиот процес го гледа во целина, укинато е секое ограничување кое потекнува од несовршенството и неполнотијата на временското постоење. Напротив, сеединствената свест, за која тие временски низи засекогаш се завршени, гледа во нив полнотија на битијата без никакви ограничувања.

Во творечката интуиција која ја создала знаменитата Девета Симфонија, Бетовен, без сомнеж, како единствена целина ја согледал болната вознемиреност и бесконечната тага на нејзините први три става, и светлиот, радосен полет на нејзиниот завршен хор. Целата вредност и целата убавина на тоа финале се условени, што претставува разрешување на светската драма која ја преживеале уметникот и неговите слушатели: токму оттука потекнува одлучната, нездржлива сила на таа победничка химна - во секој нејзин акорд се чувствува победа на страданието кое и претходело. Исто така, и секој акорд на почетокот и средината на симфонијата е исполнет со претчувство на тој светол завршеток. Звуците се менуваат, но не исчезнуваат, тие течат, но истовремено и остануваат, тие како да се истиснувани едни со други и, во исто време образуваат целина. Тајната на музичкото откровение се состои во тоа што овде самото страдание е запафкано со вечното мирување. Движењето не е укинато, метежот и бурата не се уништени, но слушателот во тие звуци наоѓа сеопфатно мирување кое не се губи во движењето, туку со себе го завршува и го вклучува во себе. Вечното мирување како вечна вистина на светското движење - тоа е откровение кое на човештвото му е објавено со Бетовеновата Девета Симфонија и не само со неа, поради тоа што синтезата на временитото и вечното претставува заеднички извор на сите најголеми вдахновенија на уметничкото творештво воопшто.

Сите мои доживувања и осети, па според тоа, и сите мои забележувања на боите на вселената, се тоа е опфатено од апсолутната свест и се содржи во неа во контекст на сеединствена вистина. Според тоа, во тој контектс секој мој осет постанува елемент на сеединственото откровение. Единствено е потребно да се умее да се прочита во тој контекст, да се умее да се пронајде тоа откровение. Тоа откровение не се наоѓа во самиот мој осет, ниту во субјективното доживување на мојата психа, туку во надпсихичката мисла на доживеаното. Таа смисла не се открива на секој, туку само на оној кој има очи да види. За да се сфати значењето на овие одовдестрани бои кои ги гледаме, нужен е полетот од непосредната стварност на другото кон сеединствената и првобитна Светлина која во него се одразува.

Токму тој полет недостасува на гносеолошките учења, вообичаени во наше време, кои во сетилноста и сетилното воопшто гледаат само субјективна илузија, додека вистината ја сфаќаат како мисла ослободена од се сетилно. Токму во таа теорија се наоѓа оној психологизам против кој (таа) се бори, затоа штом прифаќа нешто психолошко (апстрактната мисла) како апсолутно и вистинито. Тој психологизам посебно се гледа во оние учења за кои целата вистина за осетите на светлина, звук и топлина - се сведува на брановото движење на бесконечно малите честички на материјата.

Тие учења, кои објективната суштината на светлината и звукот ја сведуваат на безбојно и безвучно движење, ја поистоветуваат мојата апстрактна претстава за движењето со објективната вистина. Меѓутоа, објективната вистина се воздигнува над таа чиста субјективна спротивност на апстрактната мисла и осетот. Навистина, молекуларното движење од една, а светлината и звукот од друга страна, се термини кои неопходно се поврзани со причинска врска, но кои не можат да се сведат едно на друго. Движењето ја предизвикува светлината и звукот, и се појавува како нивен неопходен услов. Меѓутоа, тоа само по себе не е ни светлина, ни звук, и светлината во однос на брановите е нешто друго. И светлината и звукот се во движење. Во условите на нашето овдешно искуство тие се остваруваат во него и низ него. Меѓутоа, тоа не значи дека помеѓу движењето, од една страна, и светлината и звукот, од друга, постои било каква сличност, а уште помалку истоветност. Тука имаме по суштина различни низи, различни содржини на свеста. Апстрактната мисла може да ги раздвои и посебно да го замисли движењето, отфрлајќи ја светлината и звукот. Меѓутоа, тоа методичко апстрахирање кое не е ништо повеќе од помошно средство на човечката мисла, потребно ни е во облик на одредени психолошки услови на нашата мисла на која и е неопходно да апстрахира една страна на вистината, за да може да ја разгледа другата. Во надпсихолошката сфера на вистината исчезнува таа психолошка неопходност: вистината е конкретна, а не апстрактна. Таму звучните и светлосните бранови не се слеваат со брановите на движење, туку меѓусебно се поврзуваат со нераскинлива врска, како услов и условено. Тоа е истата онаа врска на апсолутна синтеза каква што постои помеѓу појавувањето на ѕуницата и потокот од дожд кој лие од небото. Тоа е продирање на светлината во другото, соединување на два различни елементи на битието. Дека светлината на ниеден начин не може да се сведе на движење на брановите на материјата, очигледно е оттука што разликата во брзината и интензитетот на движење на тие бранови е чисто квантитативна, додека меѓу разнобојните светлосни зраци - жолти, зелени, црвени - постои квалитативна разлика. Никаква промена во кванитетот не може сама по себе да ја објасни таа квалитативна разновидност. Брановидното движење на материјата не е супстанција на светлината, туку само услов на нејзиното појавување. Во тоа спојување на двата елементи на битието имаме жива слика на соединувањето на неподвижната Божја светлина и онаа подвижна темна област во која таа продира.

Во светот се е двострано. Од една страна, во него е се - од неговите најниски до највисоките нивоа - зафатено со стремењето кон сеединството. Во тоа заедничко стремење на неговите поединечни делови се одразува она сеединство на совршено и потполно битие, какво што во Бога отсекогаш е остварено. Меѓутоа, од друга страна, во светот дејствува и друга, центрифугална сила: се во неа се противи на сеединството.

Сеединството постои и, во исто време, не постои во овој свет. Ако едноставно не би постоело, тогаш воопшто не би постоел ни материјален свет, зашто не би постоело никакво единство во самото негово тежнение, не би постоела сеопшта и нужна врска во неговите појави, не би постоела сеопшта законитост во неговото движење. Меѓутоа, од друга страна, сеединството постои само во стремењето на материјата и, затоа што тоа е недостигнатата цел на тоа стремење - во светот нема совршено сеединство. Така и во движењето на материјата е невидлива, и во осто време, видлива таа вечна сила на сеединство која хаосот го претвора во космос.

Односот на материјалниот свет кон таа сила може да биде дефиниран со тесна и прецизна формула. Овој свет уште не е сеединство, зашто сеединството во него уште не е остварено. Меѓутоа, тој е потчинет на сеединството, зашто сеединството е општ закон на неговото стремење, општа формула на неговото постоење. Честичките на материјата, необединети одвнатре со заеднички сеединствен центар, поврзани се на надворешен начин - со заедничкото тежнение кон центарот. Не проникнувајќи се меѓусебно одвнатре, не продирајќи една во друга, сепак се обединети со надворешна врска на взаемно дејство. Не остварувајќи се во општото движење и протекување, вечното мирување на Сеединството се открива како извор на цела енергија на тоа движење. Тоа е она со што и кон што се се движи.

Во тоа движење на масата и материјата се одразува и делумно се репродуцира неподвижното Сушто - начелото на нивното движење. Тие се собираат во ѕвезди, планети и соѕвездија. Веќе видовме како во распламтувањето на тие небески светила станува видлива победата на вечниот Божји ден над ноќта.

Во космичкиот живот тоа распламтување на светлината и топлината претставува само увод за распламтување на животот околу светилата. Во тоа исклучително значење на животворната светлина постои нов одраз на највисока, апсолутна стварност и дотолку - нова алегорија. Во паганските митологии таа не била сфатена, и видливото богоподобие на Сонцето, кое го поттикнува и осветлува животот на земјата, било прифатено како непосредно богојавување. Оттука мноштво на соларни божества - Зевс, Аполон и Атина, родена од главата на Зевс, како еманација на неговата мудрост. Како христијанството се однесува кон тоа почитување на сонцето како извор на живот и радост? Отфрлајќи го идолот, тоа не го отфрла значењето на она на што укажува видливото богоподобие на сонцето. Тоа, ова укажување го сфаќа во смисла дека сонцето, а заедно со него и сето мноштво на светила и соѕвездија, во себе одразуваат друга, највисока сила која со своето благодатно зрачење го повикува светот во живот.

Кнез Евгениј Трубецки - “Смислата на животот“