Богословскиот стил на отец Кирил
Февруари 1, 2007 од Milan
4. Формалната едноставност на јазикот, лексичката примитивност (пред сè во споредба со класичните јазици на кои светите отци ги изложувале Божествените вистини) и нагласената практична насоченост на содржината на списите на игуменот Кирил Пејчиновиќ можат да нè доведат во искушение предвремено и крајно површно да го донесеме својот суд во однос на неговата образованост, писменост, оригиналност и богословска доследност. Но, по едно посериозно и продлабочено исчитување и анализирање на неговите списи, невозможно е да не се согледаат доследноста кон црковното предание, комплексноста и светоотечката прецизност на неговата богословската мисла, содржана во нив.
Отец Кирил едноставно „дишел" со духот на богословието на светите оци. Тој не бил во состојба да размислува и да дејствува надвор од неговиот контекст – тоа за него се подразбирало! Од друга страна, тој немал потреба за некакво систематско богословско изложување на верата – потребите биле детерминирани од целната група на неговото богословско делање, т.е. народот Божји во Македонија, како и од историските услови во кои живеел, а кои јасно ги изложува во своето писмо до српскиот кнез Милош: „Не учихом во никое школо, ни па растехом во некија палати нашего јазика, ни во палати чуждија вери, но от зачала и до ниње пребиваем во гурбетлук во место уничижениј, во запустении свјатих церквеј и манастиреј". Тоа бил крстот на игуменот Кирил, со кој уште во младоста безпоговорно се набагрил, непрестано сокрстоносејќи и на својата паства сè до своето блажено упокојување.
Во создавањето и изборот на текстовите за печатење морало да се биде исклучително концизен и селективен, бидејќи условите не дозволувале печатење на голем број книги. Затоа, и покрај тоа што напишаното опфаќа само мал дел од многубројните проповеди, кои отец Кирил ги одржувал на богослуженијата, тоа ги содржи најсуштествените поенти на неговата богословска мисла.
Реторскиот пристап во изложувањето на Божествените вистини, со користење на секојдневно употребуваниот народен јазик, подразбирал строга содржинска практичност и применливост. Богословската систематичност имала секундарно значење, што е својствено и за најбележитите христијански проповедници, кои зад себе оставиле записи од своите проповеди. Токму затоа во поново време се јавува тенденцијата кон систематско реконструирање на нивната богословска мисла. Ваквото тежнеење е условено од актуелната потреба на Црквата за научно и систематско изложување на христијанските вистини, реализирано во новата патристичка теологија.
Какво било просветителството на игуменот Кирил Пејчиновиќ и на кои основи било поставено, најдобро меже да се согледа од беседата „Поучение свјакому христиану како подобает празновати празници господских и свјатих и како подобает причаститисја свјатое причештение" објавена во неговото прво печатено дело „Огледало".
Во Богочовекот сите поделби се надминуваат и исчезнуваат – ова универзално правило подеднакво важи и за схизмата помеѓу теоријата и практиката. Теоријата (θεωρία = созерцание) подразбира живо (практично) и полнотно богопознание и богоопштење. На тој начин, таа во себе ја опфаќа и ја осмислува практиката. Во теолошката мисла на отец Кирил Пејчиновиќ ваквото неразделно единство помеѓу теоријата и практиката, помеѓу верата и делата зазема исклучително значајно место.
Таков суд донела духовната цензура на Црквата во Србија, со чиј благослов требала да се печати неговата втора книга „Утешение грешним". Печатењето било забрането поради присуството на „многубројни страни зборови", поради „недостатокот на поредок во темите" (т.е. несистематичност) и поради тоа што „небесните нешта дрско се споредуваат со земните, а и тие самите се изречени со непристојни зборови" (Харалампие Поленаковиќ, Никулците на новата македонска книжевност, Мисла, Скопје 1973, стр. 100-101). По сè изгледа дека тука отец Кирил се соочил со истата квазидуховност, од која, половина век пред тоа, крајно соблазнет, немајќи вистински духовен опит, избегал јеромонахот Доситеј Обрадовиќ. На истиот формалистички пристап се темели и судот на македонските просветни работници од втората половина на дваесетиот век во однос на игуменот Кирил и неговото просветителско дело.
Кирил Пејчиновиќ, Собрани текстови, Македонска книга, Скопје 1974, стр. 91
На пример, „Утешение грешним" го „дочекала" своето печатење дури девет години откако била напишана
Христоцентричноста на просветителството на преподобен Кирил Пејчиновиќ
Февруари 12, 2007 од Milan
5. Основна карактеристика на богословието на игуменот Кирил Пејчиновиќ е бескомпромисната Христоцентричност – во неа сè е осмислено од Богочовекот. Неговата етика, толку истакнувана како единствена значајна тема, е до својата срж втемелена на Каменот, кој нејзините не малубројни проучувачи, толкувачи и критичари едноставно Го отфрлија и ја оставија да „лебди во воздух". Во овој контекст, од пресудно значење е светоотечкото разбирање на етиката, кое на отец Кирил му било многу добро познато. Тоа ја поставува етиката секогаш во контекст на аскетиката, подвижништвото. Последното, како изразито динамично дејствие, секогаш подразбира искачување кон Прволикот, Образот (оттука доаѓа и етимолошкото и семантичкото значење на терминот образование), т.е. уподобување на Христа. Без овој аскетски елемент, кој е силно нагласен кај отец Кирил, етиката останува сосема обесмислена и обезличена, бидејќи безумно се ампутира, ни помалку ни повеќе, самата нејзина глава – Личноста на Богочовекот.
Ваквата атеистички разбрана етика, во себе го асимилира и просветителството, кое останува осмислено од неа самата – етиката со загубена смисла. Таквото фиксирање за формата, проследено со потполно игнорирање на суштината е карактеристично за пристапот и на најекспонираните македонски книжевни научници од втората половина на XX век, како што е случајот и со д-р Харалампие Поленаковиќ, кој тврди: „Во неговите (Кириловите) дела, покрај постојано потцртуваната тенденција за чистењето на верата од заблуди и суеверија, се вовлекуваат и такви елементи со кои можат тие да претставуваат и нешто како почеток на новата македонска книжевност". Тој како да ја наѕира суштината на Кириловото просветителско дело, но поради длабоката оттуѓеност од преданието на Црквата на која „калуѓерот" и припаѓал, карактеристична за екстремниот секуларизам чиј следбеник бил и останал, тој очигледно не бил способен да ја согледа во сета нејзина полнота.
Самиот игумен Кирил, пак, на просветителството гледа од сосема поинаква перспектива. Ако секуларистичката беше дводимензионална, површинска, тогаш Кириловата перспектива е изразито тридимензионална, а по својата насоченост – обратна, на што укажува и насловот на неговото најзначајно литературно дело „Огледало". Таа е секогаш свртена од внатрешноста кон надворешноста, од суштината кон формата, од Христа кон светот. На тој начин, и најмалото делче од овој свет ја наоѓа својата смисла во Богочовекот и во пројавувањето на Царството во него.
Кириловото просветителство секогаш подразбира средба – средба со Самата Светлина на светот, разбрана во сета Своја ипостасна полнота како Слово Божјо. Тој природно ја подразбира едноипостасноста на Светлината и Словото. Единствено преку таа едноипостасност може да се проникне во смислата на науката и просветителството и нивната онтолошка поврзаност. Затоа, наведувајќи ги богомудрите зборови на светиот евангелист Јован Богослов: „Елици пријаша Его, даде им власт чадом Божиим бити, елици од Бога родишасја, а не от плоти и крви и похоти" (Јован 1,12-13), последните зборови ги објаснува: „сиреч (односно) научених од духовних, а не од плотских… (и заклучува) – и зато треба да послушамо слово Божие". Тајната на раѓањето за вечен живот, т.е. Боговосинувањето, за него е реализирана во познанието на Словото Божјо – во теологијата, односно богословењето – словењето за Бога.
Богослов произлезен од Литургијата
Март 7, 2007 од Milan
6. Но ниту просветителството, ниту теологијата, според отец Кирил Пејчиновиќ, не завршуваат тука. Теологијата за него секогаш претставува словење за вкусениот Бог – не постои богословење надвор од богопознанието, и тоа богопознание реализирано во сета своја плирома – во вкусувањето и причестувањето со телото и крвта на воплотениот Логос Божји. Просветителството нема никаква смисла ниту сила додека облагодатениот богочовек не извика: „видовме вистинска светлина…".
Отец Кирил е богослов произлезен од Литургијата, од Царството, тој сведочи за него, како оној кој го вкусил, постојано го вкусува и живее за него и само за него. Тој е типичен претставник на изворното македонско теолошко предание, карактеристично по „отсуството на схоластика, живото богомислие создавано во аскетската практика и литургиско-поетскиот модел на теологизирање". Во центарот на неговото Богословие секогаш е Евхаристијата. Сите теми кои ги обработува приведуваат кон неа и претставуваат само средства за да се стигне до крајната цел – реалното заедничарење со Богочовекот. Неговата борба со суеверието, неговата етика и севкупната негова проповед не претставуваат цел сами за себе – целта и смислата е во Евхаристијата, во средбата со живиот Бог.
Неговото изложување на Светата евхаристија има карактер на расправа – против крвната жртва (курбанот), непричестувањето, недостојното причестување и суеверието. Но тој не се задржува премногу на критиката – тој ја користи само за да стигне до целта, автентичното православно предание. На тој начин неговата критика има секундарно значење – се користи со неа за да го потенцира контрастот помеѓу правоверието и суеверието, помеѓу светлината и темнината.
На мајсторски начин се користи со говорниот јазик, вклучувајќи ги тука и турцизмите, па користи дури и чисто исламски религиски термини (ишала, курбан и т.н.), кои ги става во контекст на православното богословие и во потполност го асимилира нивното првобитно значење. Применувајќи го овој метод тој наликува на големите отци еклектичари од IV век, кои божествените вистини ги искажувале во голема мерка користејќи се со јазикот на многубожечката античка философија, но претходно семантички испитувајќи го и прочистувајќи го низ филтерот на автентичното црковно предание.
Стефан Санџакоски, Покрови на преданието, Три, 2001, стр. 72