Д-р Крсте Петков Мисирков (Постол, Егејска Македонија на 18 ноември 1874 – Софија, Царство Бугарија на 26 јули 1926) бил македонски филолог, кодификатор на македонскиот литературен јазик и правопис, славист, историчар, етнограф, аналитичар на национално-политичките проблеми, публицист, идеолог за единство на македонскиот народ со интелегенцијата, а воедно и за единство со комитетот, од што произлегла самостојноста на Македонија, собирач и проучувач на македонското народно творештво. Тој е и автор на првото списание на современ македонски јазик, основоположник и активен учесник во македонските научно-литературни и национално-политички друштва во Белград, Санкт Петерсбург, Одеса и Софија, раководител на ТМОК и личност на македонскиот 20 век.

Мисирков е автор на книгата „За македонцките работи", списанието „Вардар" и голем број на научни статии објавени во различни весници. Покрај авторската дејност тој се занимавал и со превод на литературни дела и собирање на народни творби.

Живот и дејност

Крсте Петков Мисирков е роден во ноември 1874 година во селото Постол, Ениџевардарско во Егејска Македонија. Селото се наоѓа недалеку од древната македонска престолнина Пела. Шест одделенија основно училиште завршил во родното место, слушајќи настава на грчки јазик и на таков начин го совладал туѓиот, наметнат јазик. Лошата материјална сoстојба на неговото семејство не му дозволила да го продолжи веднаш неговото образование. По неколкугодишна пауза, Мисирков се здобил со стипендија од српското друштво „Свети Сава". Тоа биле првите закани за навлегување и на српската пропаганда во Македонија, преку инсталирање на разни стипендии за едуцирање на т.н. свој кадар како што веќе правеле грчката и бугарската пропаганда во Македонија.

Користејќи ја извесно време оваа стипендија, Крсте Петков Мисирков сфатил многу добро (како и останатите негови македонски колеги) дека српската буржуазија ја започнала својата грда игра. Чувствувајќи ја денационализаторската политика, изразена преку дејноста на друштвото „Свети Сава", Крсте Мисирков учествувал во немирите што ги пројавиле македонските стипендисти. Потоа со неколкумина свои едномисленици избегал од Белград во Софија. Тоа што го дочекало во Бугарија, речиси, по ништо не се разликувало од почувствуваниот режим во Србија. За да го продолжат понормално своето образование во Софија, македонските студенти морале да се пишат како бугари за да не би биле малтретирани. Мисирков не го прифатил тоа. Тој повторно пребегнал во Србија, за да запише трет клас, но сепак тоа не му успеало. Во Белград, сакал или несакал, се запишал во прва година како семинарист на богословско-учителската школа, која имала своја посебна цел и тоа: македонските ученици да ги подготвува за српски свештеници и учители кои подоцна би се вклучиле на македонски терен за да го пропагираат српското име. Овојпат македонските ученици го искажале своето незадоволство: тие кренале бунт, по кој училиштето било затворено, а македонските ученици биле испратени во внатрешноста на Србија. Така Мисирков се нашол во Шабац, каде завршил четврти клас гимназија.

Крсте Петков Мисирков, иако ја завршил гимназијата, сепак се решил повторно да се запише во друго средно училиште: белградската учителска школа, која целосно ја завршил во 1895 година. Во ова училиште Мисирков основал ученичка дружина и ја нарекол „Вардар", со своја програма која членовите на дружината-Негоіите членоіи да се запознаіат и да си изработат іедна програма, коіа ке iа осашчествуваат во Македониіа таіно од србцката пропаганда. Членовите на дружината во извесна смисла ја продолжиле идејата на т.н. „Лозари". Тоа за Мисирков претставувало почеток на организирана национално-политичка активност која ќе продолжи околу 30 години.

Деновите во Русија

По завршувањето на учителската школа Мисирков се здобил со служба во Приштина. Но, наместо да се појави на своето работно место, Мисирков тајно се префрлил во Одеса. Таму не му го прифатиле и признале образованието. Така, Мисирков бил принуден да се запише во духовната семинарија во Полтава и дури по две години да започне со студирањето: отпрвин на медицинскиот факултет во Петродонски Словен. Вклучувајќи се во птероградската студентска средина, Мисирков станал многу активен. Меѓу другото, напишал и еден блескав реферат под наслов За значењето на моравското или ресавското наречје за современата и историската етнографија на Балканскиот Полуостров, што го прочитал пред членовите на Императорското руско географско друштво, а го објавил и во списанието „Живаја старина".

Во екот на најголемата борба за превласт на пропагандите во Македонија, Мисирков се вратил во својата Mакедонија, во родното село Постол. Тогаш и се запознал потемелно со македонското револуционерно движење. Во исто време собрал богат фолклорен и етнографско-топографски материјал што подоцна го објавил во своето списание „Вардар".

При следното доаѓање во Петроград Мисирков станал член на Бугарското студентско друштво и со неколкумина истомисленици го основал Тајниот македонско-одрински комитет. Меѓутоа, Русија се наоѓала во еден предреволуционерен период и руската влада го затворила Петроградскиот универзитет. Поради тоа на Мисирков не му останало ништо друго, а и здравствено се почувствувал лошо, па заминал во Одеса. Од тоа време датира студијата Кон прашањето за народноста и причината за популарноста на македонскиот крал Марко, што била неговата дипломска работа. Во 1902 година, Мисирков блескаво го завршил факултетот во Петроград.

Во истата таа година, било основано и Македонското студентско другарство во руската престолнина. Во организирањето на ова друштво значаен придонес дал и самиот Мисирков. Само една година подоцна ова научно-литературно другарство било преименувано и оттогаш дејствувало како Македонско научно-литературно друштво „Свети Климент" . Членовите на ова другарство испраќале од своите редовни седници барања пред се до руската влада, па и до владите на другите европски држави, да се признае правото на македонскиот народ на самостојност, да му се признае правото на литературен јазик, правото за обновување на Охридската архиепископија.

Соработката со Ростковски и деновите во Битола

Крсте Мисирков му станал соработник на големиот научник Петар Лавров. Но тој ја жртвувал својата универзитетска кариера. Го напуштил Петроград, добил служба во Битолската гимназија, во која се вработил како егзархиски професор. Во Битола се сретнувал со рускиот конзул Ростковски, кој бил познат како заштитник на рајата, па им станал трн во окото на турските власти. Во тие лични залагања Ростковски ја немал поткрепата на својата влада. Дури бил и предупредуван и укоруван. Турските власти исценирале убиство над него и Мисирков повторно морал да замине во Русија. Тој заминал со мртвото тело на конзулот.

Соработка со Војдан Чернодрински, За македонцките работи и реакции во Србија

Крсте Мисирков во Битола работел врз планот за отворање на македонски училишта. Токму во тоа време избувнува и Илинденското востание, во кое Мисирков не учествувал лично. Подоцна во Русија тој го образложил своето отсуство од илинденското востание со откривање на причините за неуспех на востанието. Во Русија развил широка активност, пред се публицистичка, работејќи над текстовите од својата книга на која и дал наслов За македонцките работи, како и над некои ракописи за учебници.Со цел да ја публикува својата книга, Мисирков заминал во Софија. Во тоа време доаѓа периодот кога Бугарија и Србија се договараат за поделба на сферите за дејство на своите пропаганди во Македонија. Мисирков и се придружил на театарската група на Војдан Чернодрински, која имала намера да даде неколку претстави на пиесата "Македонска крвава свадба" во неколку градови во Србија. Во Белград огнениот македонист одржал предавање за македонското прашање во светлината на српско-бугарското зближување. Дел од белградскиот печат жестоко го нападнал Мисирков за тоа предавање што го одржал во салата на Велика Школа. Меѓутоа, забележана е реакција на Андра Гавриловиќ, кој во списанието Бранково коло, а под наслов Пред четвртата јужнословенска литература, пишува дека претставите на Војдан Чернодрински не се изведени во никаков јазичен жаргон, туку тоа е проба на една нова култура, почетоци на една нова јужнословенска литература. Во таа смисла тој, го имал и предавањето на Мисирков.

Понатамошни активности и смртта

Мисирков се вратил во Софија со надеж да ја подигне од печатницата својата нова книга, но сепак не одело сѐ од рака така лесно. Имено, книгата му била откупена од тамошните власти и изгорена, поради познатите причини. Од изданието се спасиле и зачувале само мал број на примероци. По таквиот настан организиран од испаничената бугарска пропагандистичка машинерија, следел организиран напад врз Мисирков. Тој бил присилен да ја напушти Бугарија. Мисирков повторно се нашол во Русија, активирајќи се повторно во друштвото „Свети Климент" и набргу го прифатил професорското место во Берѓанската гимназија, каде започнал со размислување за издавање на една македонска публикација именувана како „Вардар". Така, Мисирков го напуштил Берѓанск и обезбедил престој во Одеса. Тој го подготвил првиот број на своето списание за печат и го предал во печатница. Меѓутоа, Мисирков нема доволно финансиски средства за да го подигне отпечатениот материјал. Со тоа завршило неговото одушевување и исчекување. Првиот, а воедно и единствен број на списанието содржи драгоцени материјали напишани на македонски јазик. Тие, речиси, во се го потврдуваат Мисирков околу книгата "За македонцките работи" и за погледите кон македонскиот јазик и македонската нација. 

Неговиот престој во Одеса бил исполнет со нови активности. Покрај подготовката на списанието „Вардар" што се отпечатило во 1905 година (но не и во продажба), Мисирков бил вклучен во работата на Историско-филолошкото друштво. Во текот на Првата балканска војна тој бил воен дописник од фронтот во јужна Македонија. За време на Втората балканска војна веќе бил назад, во Кишинев, на професорска должност. Во 1913 година Македонската колонија во Петроград започнала да го издава списанието „Македонский голос". Мисирков веднаш воспоставил контакти со Колонијата, соработувајќи со останатите луѓе што го издавале списанието. Мисирков објавувал под свое име, но и под псевдонимот К.Пелски.

Понатака, Мисирков ги дочекал револуционарните настани од 1917 година. Бил отворен противник на присоединувањето на Бесарабија кон кралството Романија, па поради тоа и го екстернирале од Кишинев во Одеса. Но повеќе не можел да остане во таа средина. Бидејќи си имал и семејство, тој заминал од Одеса во Софија, каде го пречекале со недоверба. Сепак добил служба во Етнографскиот музеј, потоа бил испратен во Карлово, но и понатака му се заканувале поради неговите отворени ставови во однос на македонското прашање. Побарал да добие служба во соседната држава Кралството на Србите, Хрватите и Словенците. Неговата молба останала без одговор. Оневозможен да се врати во Русија, фрлен на служба во провинциското место Копривштица, Мисирков западнал во криза. Се разболел тешко, претходно преплашен со закана дека ќе биде ликвидиран, па така се нашол во „Александровската болница" во Софија, каде умрел на 26 јули 1926 година. Неговото семејство (сопруга и син) ги оставил без основни средства за живеење.

Мисирков е закопан во софиските гробишта парцела 89, ред 17, гроб 4 каде се наоѓаат и посмртните останки на Екатерина Михајловна - Мисиркова, Сергеј Мисирков и Борис Мисирков.

Според спомените на неговата сопруга Екатерина, шест недели Крсте е лекуван без точно утврдена дијагноза, односно со претпоставка дека е менингит или енцефалит. По шест недели болки и повремени бесвестици, на 26 јули 1926 година Крсте Петков Мисирков умира во Александровата болница. Подоцна е утврдено дека умрел од тумор во мозокот. Мртов цел ден лежел во креветот: до него е само сопругата. Немало кој да го пренесе во мртовечницата, а сопругата немала пари за погреб. Свеќите што ги запалила и ги донеле калуѓерки. Болницата понудила да го остават телото за сецирање, но Екатерина и синот Сергеј одбиле. До гробот за сиромашни во софиските гробишта го испратиле само десеттина души.

Мисиркови

Лазар Мисирков

Екатерина Мисиркова-Крсте Мисирков

Сергеј Мисирков

Борис Мисирков

Борис Мисирков e познатиот уметник, фотограф и снимател од Бугарија, правнук на Крсте Мисирков.

„За македонцките работи"

Најзначајно дело напишано од раката на Крсте Петков Мисирков е книгата „За македонцките работи" објавена во Софија во 1903 година. Во таа книга Мисирков ја обработува положбата на македонскиот народ, актуелната тогашна политичка и етнографска состојба на Македонија и пошироко. Најзначаен дел е последната глава од книгата наречена „Неколку зборои за македонцкиіот литературен іазик" во кој јасно Мисирков дава предлог за оформување на литературен стандарден македонски јазик базиран врз централните говори. Од поголемо значење е и тоа што Мисирков користи азбука што е основа на денешната македонска кирилична азбука.

Книгата „За македонцките работи" била испечатена во 1903 година во Софија, тогашно Кнежество Бугарија, и била печатена во т.н. „Либерален клуб". Самата книга има над 120 страници и поделена е на пет дела и предговор. Четири од петте поглавја се всушност и говори кои Мисирков ги читал на состаноците на македонскиот литературен кружок во Русија. Поглавјата на книгата се:

1. Предговор
2. Шчо напраифме и шчо требит да праиме за однапред?
3. Имат ли се нужда од македонцки национални научно-литературни другарства?
4. Нациіоналниот сепаратизм: земишчето, на коіе се имат развиіено и ке се развиіат за однапред.
5. Состауала, состауат и можит ли Македониіа да состауат от себе оддел’на етнографцка и политична іединица?
6. Неколку зборои за македонцкиіот литературен іазик.

Сите делови, со исклучок на предговорот и последните две глави, биле прочитани пред македонското друштво „Свети Климент" во Русија. Така, втората глава од книгата била прочитана на 21 септември на 1-та седница на петроградското Македонско научно-литературно другарство „Св. Климент", третата глава била прочитана на втората седница и четвртата глава била прочитана на третата седница на друштвото.

Значењето на книгата „За Македонцките работи"

Остварување на идејата за одделен македонски јазик е објавувањето на книгата „За македонцките работи" (во Софија, 1903) од Крсте Петков Мисирков. Книгата на Мисирков е политичка анализа на положбата на македонскиот народ и предлог-програма за македонското народноослободително движење. Истовремено, таа ја разоткрива асимилаторската политика на соседните земји насочена против македонскиот народ и против македонскиот јазичен, културен и етнички идентитет.

Списание „Вардар"

Списанието „Вардар" е првото списание за наука, литература и политички прашања исцело на македонски јазик со Крсте Мисирков како редактор што го отпечатил во 1905 година во Одеса. Излегло во еден единствен број.

Започнува со уводник на македонски „Од наредилницана", пренесен и на руски јазик. Веднаш по рускиот превод на уводникот објавена е песната „Патник" од П. Прерадовиќ, што претставува прв превод од хрватската поезија на македонски јазик. Носечки текст во првиот број е „Извикнува i н`ето и разбор на бугарцката и србцка теори i и за народноста на мак`едонците" . За жал, Мисирков во првиот број ја обработува само бугарската теорија, додека српската ја планира за вториот број, па ова негово видување никогаш не е објавено. Во првиот број на списаниото „Вардар" излегува и етнографско-демографско-статистичкиот труд „Список села од i ужна Мак`едони i а (Пазарцко, Гевг`ели i цко и Кукушко)" што го составил Мисирков како студент во 1900 година. За жал, направената „Об i аснителна забелешка за то i список и за Солунцкото равнишче, со плани i н`ето" авторот најавува дека „к`е бидит дадена во друг`от бро i на Вардар", кој никогаш не е составен и испечатен. Потоа следи рубриката „Народни песни" со единствениот запис на народна песна од Мисирков, како и два записа на безнасловни песни од Ф.Николов. На крајот е рубриката „Современ живот" во која Мисирков објавува два кратки, непотпишани хроничарски записи за Македонија и Русија.

Статии

Други позначајни пишани творби на Мисирков се неколку статии меѓу кои:

• Македонски национализам - објавена во списанието „Мир", на 12 март 1925 година,
• Самоопределувањето на Македонците - објавена во „Мир", 25 март 1925 година,
• Македонска култура - објавена во „Миръ", 19 април 1924 година.
• Македонија и славјанството - објавена во „Славјанскија Известија” Петроград,, 1.5.1914, 146-147
• Патот на примирението - објавено во „Илинден”, V, 5, Софија, 30.1. 1925, 2.
• Антируските демонстрации во Софија - oбјавено во угледниот руски дневен весник „С.-Петербургскија Ведомости" во мај 1901.
• Говор во Москва - ЦГАОР, Москва, ф. 579, оп. 1, ед. хр. 1728. лл. 1—3.
• Македонски и болгарски национални идеали - „Македонскиј голос (Македонски глас)”, II, 10, 13.8.1914, 10-14.
• Борбата за автономија - „Македонскиј голос, (Македонски глас)”, II, II 29.11.1914,205-207.

Исто така ги напишал и пробугарските дела:

• Белешки за јужнословенската филологија и историја, објавено во Македонско-одрински преглед Софија 1907, кн. 34-401908
• Колењето и интелигенцијата во Македонија, објавено во Одески листок, бр. 178, Одесса 2 август 1912
• Нашиот народен епос и Македонија, објавено во Развитие, 1919, кн. 2-3, с. 80-81